ΚΤΗΡΙΑ

ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Κτήρια: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Τα κτήρια έχουν παρομοιαστεί με το σώμα της γυναίκας. Αυτό διδάσκει ο συμβολισμός. Από αφηγήσεις και από διάφορους μύθους αυτό είναι το συμπέρασμα που εξάγεται. Αν διαβάσουμε προσεχτικά λογοτεχνικά έργα, αναλύσεις που αναφέρονται στο συμβολισμό ή λεξικά με θέμα τους τα σύμβολα θα φτάσουμε να σχηματίσουμε κάποιες απόψεις πιο συγκροτημένες. (Στο τέλος αυτού του κειμένου θα υπάρχουν παραπομπές στα διαφορετικά κεφάλαια αυτής της εργασίας.)

ΚΤΗΡΙΑ: Η ΑΝΑΓΩΓΗ

Όντως η γυναίκα εγκυμονεί και το κτήριο βγάζει από μέσα του ανθρώπους και αντικείμενα. Με κάποια έννοια και αυτό εγκυμονεί. Φαίνεται ότι γεννά νέα αντικείμενα ή έμψυχα όντα. Ανανεώνει την αναφορά στην κοινωνία, βγάζει ένα άλλο δυναμικό που είναι έτοιμο να ξεδιπλώσει αυτές τις πτυχές του κοινωνικού ιστού που θα μας δώσουν μια διαφορετική εικόνα για την κοινωνία, για αυτή που ζούμε ή σε αυτή που αναφερόμαστε. Κάπως έτσι θα μπορούμε να δούμε το «εγκυμονεί» όσον αφορά στα κτήρια. Με αυτή την έννοια μπορούμε να του δώσουμε μια όψη διαφορετική, σα να είναι ένας άνθρωπος.

Τις περισσότερες φορές δε βλέπουμε παρά την εξωτερική του όψη. Όπως ακριβώς σε έναν άνθρωπο που βλέπουμε την εμφάνισή του, χωρίς να ξέρουμε τίποτε ή σχεδόν τίποτε για αυτόν. Άρα, είναι λογικό να γνωρίζουμε τα ελάχιστα για αυτόν. Κατ’εξακολουθία, είναι αυτονόητο να ξέρουμε πολύ λίγα για ένα κτίριο. Να είμαστε ανίκανοι να απαντήσουμε σε ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με βασικά θέματα: την ιστορία, το χαρακτήρα, τη χρήση, τη φθορά, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

ΚΤΗΡΙΑ: Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ

Αν το δούμε από μπροστά, την όψη του, είναι εύκολο να το παρομοιάσουμε με ανθρώπινο σώμα: μάτια, στόμα και γεννητικά όργανα. Τα παράθυρα μπορεί να είναι τα μάτια. Το μπαλκόνι το στόμα. Η πόρτα μπορεί να είναι το αιδοίο. Τρία διαφορετικά ανοίγματα από όπου μπορεί κάτι να μπει και να βγει, εύκολα και γρήγορα. Με άλλα λόγια έχουμε το ίδιο αφηγηματικό διάνυσμα: έρωτας-γέννηση-θάνατος. Είναι κάτι που λειτουργεί με ασυνείδητο τρόπο στον άνθρωπο.

Όλα αυτά είναι φανερά στις μονοκατοικίες, είτε είναι διώροφες είτε είναι  τριώροφες. Στις πολυκατοικίες τα πράγματα μπερδεύονται. Έτσι ή αλλιώς είναι μια πολυκατοικία ένα μπερδεμένο θέμα. Εμάς μας ενδιαφέρει το ένα στοιχείο που θα απομονώσουμε για να κάνουμε τη μελέτη μας. Τη μελέτη που θα γίνει χωρίς να καταλάβουμε, αν δώσουμε λίγη προσοχή και «μείνουμε» σε αυτό το οίκημα λίγο περισσότερο χρόνο. Κάθε κτήριο είναι αντικείμενο μελέτης είτε είναι μπερδεμένο είτε όχι.

Μπορούμε να διακρίνουμε πολλά στοιχεία σε κάθε κτήριο. Όμως αυτά τα στοιχεία δεν είναι άμεσα αντιληπτά. Θα πρέπει κάποιος να έχει εξασκηθεί αρκετά για να παρατηρήσει έναν ικανό αριθμό στοιχείων που απαρτίζουν ένα κτήριο. Και αυτό απαιτεί κόπο, μελέτη συγγραμμάτων, έντονη παρατηρητικότητα όταν περπατάμε, ικανοποιητική αντίληψη της ιστορίας της κάθε περιοχής.

ΚΤΗΡΙΑ: Η ΑΝΑΣΥΡΣΗ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Μιλάμε για τα στοιχεία που υπάρχουν σε ένα είδος δεξαμενής πληροφοριών που είναι, σύμφωνα με τον Καρλ Γκουστάβ Γιουνγκ¹, το ασυνείδητο του ανθρώπου. Μία διαδρομή παράγεται, ενεργοποιείται από ένα στοιχείο της πραγματικότητας, όπως την αντιλαμβανόμαστε². Αυτό ακριβώς ενέχει το χαρακτήρα του υποκειμενικού στην κάθε αντίληψη του πραγματικού. Αυτή η θεώρηση αναπτύχθηκε σε μεγάλη έκταση από το Ζακ Λακάν³, όπου αναλύεται διεξοδικά το σημαίνον και το σημαινόμενο, τα δύο στοιχεία που απαρτίζουν το ελάχιστο αυτοτελές τμήμα του λόγου, τον κώδικα.

Περπατάμε και βλέπουμε τα διάφορα κτήρια. Το τι αντιλαμβανόμαστε είναι  διαφορετικό κάθε φορά, ανάλογα με την ψυχική μας διάθεση. Άρα, το ερώτημα «τι έχεις καταλάβει από αυτό που είδες;» έχει κάθε φορά μια διαφορετική απάντηση. Η διαδικασία δε της αντίληψης της πραγματικότητας είναι μια καθαρά νευρωσική διαδικασία, σύμφωνα με το Λακάν³, φτιάχνει ένα διαφορετικό κόσμο κάθε φορά.

Είναι αυτονόητο ότι δεν μπορούμε παρά να κάνουμε μια ανάλυση δομών κάθε φορά. Θα μας βοηθήσει ο συμβολισμός και η γνώση του δομισμού όπως αναπτύχθηκε από τον Κλοντ Λέβι-Στρος⁴, πρώτα, και από τον Νόαμ Τσόμσκι⁵, αργότερα.

ΚΤΗΡΙΑ: ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Αυτός που περιηγείται του χώρου μπορεί απλά να παρατηρεί. Είναι πιθανόν αυτή η παρατήρηση να γίνει μια απεικόνιση φωτογραφική ή ζωγραφική. Επίσης αυτό το προϊόν αντίληψης της πραγματικότητας, όπως την είδαμε να διαμορφώνεται σύμφωνα με τις αναφορές που προείπαμε, μπορεί να είναι το πρώτο υλικό για μια άλλη μορφή τέχνης, γλυπτική, κόμικ κ.λπ., ή απλά για τη δημιουργία μιας αφήγησης.

Εμείς θα αναφερθούμε στη φωτογραφική απεικόνιση αφού αυτή η μορφή τέχνης μας ενδιαφέρει περισσότερο, ως δημιουργοί. Μία φωτογραφία θα είναι η αφορμή να σχηματίσουμε ένα κείμενο που θα προεκτείνει αυτό της φωτογραφίας. Με άλλα λόγια θα μεταφράζει τους κώδικες της γλώσσας της φωτογραφίας σε αυτούς του γραπτού λόγου⁶. Θα έχουμε, λοιπόν, ένα κείμενο και ένα μετακείμενο, όπως θέλει η θεωρία της μοντερνικότητας. Το ένα θα είναι αυτό της φωτογραφίας και το άλλο αυτό του γραπτού λόγου.

ΚΤΗΡΙΑ: ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

Το θέμα είναι πως αντιλαμβανόμαστε μια φωτογραφία. Είναι κατανοητό, σύμφωνα με αυτά που προαναφέραμε, ότι η φωτογραφία παγώνει το χρόνο. Στη συνέχεια κινητοποιεί τις διαφορετικές αναγνώσεις, αυτές που μεταλλάσσονται κάθε φορά. Οι θεωρίες της σημειολογίας, της σημειωτικής, της φωτογραφικής τέχνης και της ψυχανάλυσης θα είναι τα εργαλεία μας.

Η περιήγησή μας στα κτήρια θα έχει δύο συνιστώσες. Αυτή της διάβασης και της πρώτης παρατήρησης και εκείνη της δεύτερης ανάγνωσης, όταν θα έχουμε δει την ανατύπωση του αντικειμένου. Αυτό που θα παρατηρούμε και θα μελετούμε είναι τα κτήρια. Εσωτερικά και εξωτερικά. Τα στοιχεία που θα αναφέρουμε και οι αναγωγές που θα κάνουμε δε θα είναι τίποτε άλλο από μία πρόταση στο αναγνώστη-θεατή του κειμένου-φωτογραφίας. Αυτός θα πάρει τη σκυτάλη και θα δημιουργήσει το δικό του κείμενο ή θα είναι το ερέθισμα να φτιάξει τα δικά του κείμενα, εικαστική αναπαράσταση-αφήγηση, για το θέμα που τον ενδιαφέρει.

Δε θέλουμε να τον περιορίσουμε με τις δικές μας αναφορές και εκφράσεις. Ανοίγουμε μια πόρτα και τον καλούμε να μπούμε μαζί στο χώρο που είναι γεμάτος από σημαίνοντα και σημαινόμενα, τα οποία θέλουν να τα βάλουμε σε μια κάποια σειρά, να τους δώσουμε μια άλλη ζωή. Οι παραπομπές μας θα βοηθήσουν αυτόν που θα χειριστεί αυτό το κείμενο για να δημιουργήσει το δικό του μετακείμενο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Carl G. Jung, «Η ψυχολογία του ασυνειδήτου», μτφρ. Έφη Ματθιοπούλου, εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα 2010, σ.σ. 63-67.
2. Για το θέμα αυτό έχει αναφερθεί εκτενέστατα Ερρίκος Μπερξόν. Βλέπε το σύγγραμμά του «Τα άμεσα δεδομένα της συνείδησης», μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1998.
3. Ζακ Λακάν, «Οι ψυχώσεις, σεμινάριο τρίτο», μτφρ. Ρούλη Χριστοπούλου, Βλάσης Σκολίδης, πρόλογος, επιμέλεια, επίμετρο Βλάσης Σκολίδης, μεταγραφή κειμένου Ζακ-Αλέν Μιλέρ, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2005.
4. Claude Lévi-Strauss, «Anthropologie structurale», εκδ. Plon, Παρίσι 1958, και Claude Lévi-Strauss, «Anthropologie structural deux», εκδ. Plon, Παρίσι 19
5. Noam Chomsky, «Συντακτικές δομές», μτφρ. Φώτης Καβουκόπουλος, εισαγωγή Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburfon, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1991.
6. Βλέπε τη μελέτη του Jakobson. Roman Jakobson, «Essais de linguistique générale», τ. 1 και 2, μτφρ. Nicolas Ruwet, εκδ. Les editions de Minuit, Παρίσι 1963 και  1973, αντίστοιχα, όσον αφορά στη σημειολογική αναφορά του δέκτη, του πομπού και του μηνύματος.

Διαβάστε τα άρθρα για τη φωτογραφία που έχουμε δημοσιεύσει

Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει