ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ
Ελούντα: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Με την ευκαιρία της Αναλήψεως του Σωτήρος, στις 3 Ιουνίου, θυμήθηκα το έθιμο με τα αγιασμένα φύκια. Είχα την τύχη να παραβρεθώ πολύ πριν η Σπιναλόγκα γίνει τουριστικός προορισμός. Όταν ακόμα εξερευνούσα την Κρήτη με το αυτοκίνητο σπιθαμή προς σπιθαμή. Ο Ελούντας ήταν ακόμα προορισμός για αλλοδαπούς και όχι για ημαιδαπούς.
ΕΛΟΥΝΤΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ
Στην Ελούντα η γιορτή της Ανάληψης είναι ξεχωριστή. Το τελετουργικό που ακολουθείται έρχεται από τα παλιά χρόνια. Θυμίζει την Ελούντα όπως την γνωρίσαμε πριν από την μεγάλη ανάπτυξη του τουρισμού. Το ξωκλήσι της Ανάληψης είναι ένας μονόχωρος ναός ο οποίος χρονολογείται από την εποχή της Ενετοκρατίας. Βρίσκεται στο Νησί (Κολοκύθα) στη θέση …Πόρος!
Αυτή η περιοχή δεν έχει μόνο υπερπολυτελή ξενοδοχεία αλλά και τρομερή ιστορία ήθη και έθιμα που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Αναδεικνύουν πώς οι Ελούντες έχουν μακραίωνη ιστορία από αρχαιοτάτων χρόνων.
Το ξωκλήσι της Ανάληψης είναι ένας μονόχωρος ναός ο οποίος χρονολογείται από την εποχή της Ενετοκρατίας. Βρίσκεται στο Νησί (Κολοκύθα) στη θέση Πόρος, εκεί που κάποτε άκμασε η πόλη Ολούς.
Η μονή της Αναλήψεως βρίσκεται στον Πόρο της Ελούντας, στο σημείο που υπήρχε η καταποντισμένη σήμερα γνωστή ως Ολούντα.
Την ημέρα της Αναλήψεως στο ναό αναβιώνει ένα ιδιαίτερο έθιμο. Μετά τον αγιασμό των υδάτων, οι γυναίκες της Ελούντας μπαίνουν στη θάλασσα και μαζεύουν μάτσα από φύκια και πέτρες, τα οποία συμβολίζουν τη σταθερότητα της ζωής.
ΕΛΟΥΝΤΑ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η πλούσια ιστορία της Ελούντας χάνεται στα βάθη των χρόνων. Κατά τα μινωικά χρόνια, κατοικήθηκε η περιοχή του Πόρου και συγκεκριμένα ο περίφημος οικισμός της Αρχαίας Ολούς. Άνθισε και αργότερα κατά την κλασική και προ-βυζαντινή εποχή. Η Αρχαία Ολούς, που θεωρείται μια από τις 100 σημαντικότερες πόλεις της Αρχαίας Κρήτης, βρίσκεται στην στενή λωρίδα γης που ενώνει την χερσόνησο Νησί με την ηπειρωτική χώρα. Οι Γάλλοι δημιούργησαν τον ισθμό Κανάλι την περίοδο 1897-1898. Διευκόλυναν έτσι τις θαλάσσιες μεταφορές και ταυτόχρονα μετέτρεπαν την χερσόνησο σε νησί.
Την ημέρα της γιορτής οι ιερείς του χωριού ο παπά Παναγιώτης, ο παπά Μιχάλης και ο παπά Μανώλης τελούν την Θεία Λειτουργία και μετά η ευλογία των άρτων. Στην συνέχεια όλοι μαζί, οι ιερείς με τους πιστούς, με μια σεμνή λατρευτική πομπή κατευθύνθηκαν στο Κανάλι.
Η ευημερία της Ολούς συνεχίστηκε και κατά τα βυζαντινά χρόνια με δύο σπουδαία μνημεία να το μαρτυρούν: Την Παλαιοχριστιανική Βασιλική στην περιοχή του Πόρου, και την Βασιλική της Κολοκύθας, χτισμένη από λευκό μάρμαρο. Στο κείμενο Συνέκδημος του Βυζαντινού συγγραφέως Ιεροκλή, η περιοχή της Ολούς συναντάται με το όνομα Άλυγκος.
ΕΛΟΥΝΤΑ: Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
Για πολλά χρόνια ζητούσαμε την προστασία του ψηφιδωτού δαπέδου της παλαιοχριστιανικής βυζαντινής εκκλησίας στη θέση Πόρος της Ελούντας, κοντά στο Κανάλι. Σε πρόσφατή επίσκεψή μας διαπιστώσαμε ότι το δάπεδο προστατεύεται, αλλά όχι όπως το φανταζόμαστε. Τοποθετήθηκε ένα μαύρο πλαστικό φύλλο που κάλυψε πλήρως το ψηφιδωτό. Αντί μιας κατασκευής σκέπαστρου που θα μας επέτρεπε να το θαυμάσουμε!
Οι Ενετοί κατασκεύασαν τις Αλυκές το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα και παράλληλα ανοικοδόμησαν το φρούριο της Σπιναλόγκας. Ακόμα κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας χτίστηκαν πολλές εκκλησίες μερικές από τις οποίες είναι η Αγία Τριάδα, η εκκλησία της Αναλήψεως, η Παναγία και ο Άγιος Γεώργιος.
Ο ντόπιος πληθυσμός ασχολήθηκε με τη γεωργία, την αλιεία, την επεξεργασία ακονιών και την παραγωγή αλατιού. Την περίοδο 1928-1939, ο Κόλπος της Ελούντας (Κόρφος) χρησιμοποιήθηκε από την αεροπορική εταιρεία British Imperial Airways. Ως σταθμός προσθαλάσσωσης και ανεφοδιασμού των υδροπλάνων στον δρόμο για την Ινδία.
Η δημοφιλής Βρετανίδα μυθιστοριογράφος Mary Stewart έζησε στην Ελούντα για περίπου ένα χρόνο γράφοντας το βιβλίο «The Moon-Spinners». Αυτό στη συνέχεια κυκλοφόρησε στο Βρετανικό Τύπο με μεγάλη επιτυχία. Ο Walt Disney έπειτα το 1963, μετέφερε στον κινηματογράφο το ομότιτλο έργο. Σύμφωνα με την επιθυμία της συγγραφέως Mary Stewart, τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στην Ελούντα.
ΕΛΟΥΝΤΑ: Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Η ταινία αυτή έμελε να κάνει το χωριό της Ελούντας γνωστό στους επιχειρηματικούς κύκλους τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Με τη δημοσιότητα που είχε λάβει η περιοχή, το 1964, η Ελούντα καταχωρείται ως τουριστική περιοχή με βασιλικό διάταγμα. Από το 1970 αρχίζει να αλλάζει εικόνα ριζικά. Το ήπιο κλίμα, η εξαιρετική φυσική ομορφιά, οι καλές υπηρεσίες είναι λίγοι από τους λόγους για τους οποίους η Ελούντα προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
Η προϊστάμενη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου κ. Χρύσα Σοφιανού μας ενημέρωσε ότι: «Υπάρχει μελέτη, με προϋπολογισμό 60.000 ευρώ, η οποία βρίσκεται στο αρμόδιο υπουργείο για έγκριση. Η μελέτη προβλέπει, σε πρώτο στάδιο τη συντήρηση του ψηφιακού δαπέδου και θα ακολουθήσει η τοποθέτηση σκέπαστρου. Μόλις εγκριθεί θα προχωρήσουμε στην υλοποίηση».
Στη θέση του ναού, την πρώτη βυζαντινή περίοδο, αναπτύχθηκε ο οικισμός Άλυγγος (αρχές του 6ου αιώνα). Πρόκειται για κτίσμα του 5ου αιώνα και φαίνεται να έχει κτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό. Ανασκάφηκε το 1937 και το 1960. Πρόκειται για λαμπρό δείγμα θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της εποχής και το ψηφιδωτό δάπεδο, με λευκές, μαύρες και κεραμιδί ψηφίδες, είναι από τα ωραιότερα σωζόμενα δείγματα στην Κρήτη. Με γεωμετρικά θέματα, αναπαραστάσεις δελφινιών και παγωνιών.
ΕΛΟΥΝΤΑ: ΤΟ ΕΘΙΜΟ
Στο Κανάλι πραγματοποιείται ο Αγιασμός των Υδάτων Την ίδια ώρα αρκετές γυναίκες είχαν βγάλει τα παπούτσια τους, βουτούσαν στην θάλασσα και άρχισαν να ψαχουλεύουν για τα ιερά φύκη. Συμβολισμοί παραδοσιακών τελετουργιών που έχουν βαθιές ρίζες στην τοπική λατρευτική παράδοση.
Μετά τη Θεία Λειτουργία οι ιερείς, με πομπή, μετέβησαν στη δίπλα πρόχειρη αποβάθρα,. Επιβιβάστηκαν σε καΐκι απ’ όπου τελέστηκε μια σπάνια τελετή καθαγιασμού των υδάτων. Οι ιερείς έριξαν το σταυρό στη θάλασσα και ένα παιδί έπεσε και τον έπιασε.
Αμέσως μετά κυρίως γυναίκες, κάθε ηλικίας, ανασήκωναν τα φουστάνια τους και μπήκαν στα αβαθή νερά θάλασσας. Ψαχούλευαν στο βυθό για να βρουν μικρά μάτσα από κίτρινα φύκια. Να ανασύρουν κάποια «μαλλιαρή», «βρυγιωμένη» πέτρα για να τα πάρουν στα σπίτια τους για φυλακτό.
