ΟΠΩΣ ΕΓΓΡΑΦΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ
Πατριαρχία η εξουσία του πατέρα: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
Μιλήσαμε για το τέλος της μητριαρχίας και την αρχή της πατριαρχίας. Ουσιαστικά για την επιβολή της πατριαρχίας στην διακυβέρνηση της κοινωνίας. Για να γίνει πιο αντιληπτό αναφέραμε το παράδειγμα του Ορέστη, έτσι όπως το βρίσκουμε στην «Ορέστεια». Θα μείνουμε σε αυτή την αφήγηση γιατί παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες. Αυτές έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την μετέπειτα εξέλιξη της κοινωνίας. Φυσικά σε παγκόσμιο πεδίο.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ: ΕΝΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΒΙΑΣ
Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα προηγούμενο. Αναφερόμαστε στο βασιλιά Οιδίποδα. Η ιστορία είναι γνωστή: Ο Οιδίποδας γίνεται βασιλιάς αφού λύνει το αίνιγμα της σφίγγας. Έχει σκοτώσει, χωρίς να το ξέρει, τον πατέρα του. Έχει παντρευτεί, εν αγνοία του, τη μητέρα του. Αυτή, όταν το μαθαίνει αυτοκτονεί. Ο Οιδίποδας μπροστά σε αυτό το δράμα και στη δοκιμασία των υπηκόων του, τυφλώνεται. Φεύγει για να εξευμενιστούν οι θεοί και η πόλη του να βρει ξανά τον καλό τρόπο επιβίωσης. Καταφεύγει στον Κολωνό, τυφλός, δυστυχισμένος και φτωχός.
Βλέπουμε δύο θέματα. Το πρώτο είναι ότι έχει τυφλωθεί βγάζοντας τα μάτια του με ένα εγχειρίδιο. Δεν είναι ότι δε θέλει να βλέπει τη μητέρα του νεκρή. Ουσιαστικά είναι σα να πεθαίνει, δηλαδή σα να αυτοκτονεί. Το δεύτερο είναι ότι χάνει την εξουσία του. Δεν είναι απλά βασιλιάς αλλά ένας ζητιάνος που ζει τυφλός έξω από τα τοίχοι της Αθήνας. Δε συμβαίνει το ίδιο με τον Ορέστη. Η περίπτωση του Οιδίποδα θα πρέπει να τιμωρηθεί. Αυτή του Ορέστη όχι. Γιατί;
Τα εγκλήματα του Οιδίποδα αντιβαίνουν στους νόμους της ηθικής της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Η πατροκτονία και αιμομιξία, με τη μητέρα δοκιμάζουν τη συνοχή της κοινωνίας. Το έγκλημα του Ορέστη έχει διαφορετική υφή.
«Πατριαρχία η εξουσία του πατέρα: επιστρέφει
απαλλαγμένος από τα εγκλήματά του και γίνεται βασιλιάς στο Άργος.»
Ουσιαστικά ο Ορέστης δε σκοτώνει τη μάνα του. Σφραγίζει με αίμα το τέλος της εξουσίας της Μητέρας, βλέποντας αυτή ως αρχέτυπο. Κατά συνέπεια, αυτό το έγκλημα όχι μόνο δεν πρέπει να τιμωρηθεί, αντίθετα επιβραβεύεται. Πρόκειται να εισαχθεί στην κοινωνία ένας νέος νόμος. Μάλιστα, αυτός θα έχει τέτοια δομική αξία που θα αναπτύξει την πατριαρχική κοινωνία για όλα τα υπόλοιπα χρόνια.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ: ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΟΜΟΣ
Φυσικά ο Ορέστης θα πρέπει να δοκιμαστεί. Πρώτα από τις τύψεις του, μετά από τις υστερίες του που φτάνουν στο ψυχωτικό πεδίο. Στη συνέχεια όμως θα καθαρθεί από το δημοκρατικό κράτος της Αθήνας. Με την ανοχή της δημογεροντίας του Άργους που τον αφήνουν να φύγει και δεν τον τιμωρούν. Επιστρέφει απαλλαγμένος από τα εγκλήματά του και γίνεται βασιλιάς στο Άργος. Η εξουσία του Πατέρα, που πάλι το βλέπουμε ως αρχέτυπο, έχει θεμελιωθεί.
Η περίπτωση του Ορέστη είναι ένα σύνδρομο, όπως αυτά του Οιδίποδα και της Ηλέκτρας. Το πιο σημαντικό είναι ότι αυτό είναι στην καρδιά του κοινωνικού συστήματος, έτσι όπως το βλέπουμε να διαμορφώνεται από τα ύστερα ιστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Ο Πατέρας είναι, ως αρχέτυπο, στο κέντρο της αφήγησης. Αυτό το σημείο θα το εξηγήσουμε πιο αναλυτικά.
Τι σημαίνει ότι ο αρχετυπικός Πατέρας είναι στο κέντρο της αφήγησης της κοινωνίας; Για να το δούμε πιο καθαρά θα πρέπει να βρούμε τα αποτυπώματα του Πατέρα σε διάφορα σημεία της μυθολογίας παγκοσμίως.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ: ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
Ο Δίας είναι ο πιο σημαντικός από τους θεούς, κανονίζει τα πάντα. Οι παραβατικές του συμπεριφορές δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία. Αντίθετα αυτές της Ήρας έχουν βαρύνουσα σημασία και καταδικάζονται. Οι θυμοί, οι απιστίες, οι εκρήξεις του συγχωρούνται. Δε συμβαίνει το ίδιο με την Ήρα. Ο Δίας εξακολουθεί να κυβερνά και κανένας δεν τον αμφισβητεί στα σοβαρά. Να υπενθυμίσουμε ότι είναι ο πατέρας όλων των θεών.
«Πατριαρχία η εξουσία του πατέρα: έτσι
έπαιρνε δύναμη και εξουσία από τον Πατέρα.»
Ο αιγύπτιος θεός-πατέρας, ο Ρα, είναι στο κέντρο της εξουσίας. Δίνει την εξουσία του στον Φαραώ που μεταβατικά θεοποιείται. Η εξουσία της Αιγύπτου έχει τη ρίζα της στο θεό που είναι ο αρχετυπικός Πατέρας. Αυτή η εξουσία δεν αμφισβητείται από κανένα. Αν κάποιος την αμφισβητήσει τότε είναι σα να κάνει το ίδιο στο θεό, άρα στον Πατέρα.
Πριν να αναφέρουμε άλλα παραδείγματα να πούμε ότι ο Πατέρας, ως αρχέτυπο, ταυτίζεται με τον Ήλιο. Ο Ήλιος είναι ψηλά και τα βλέπει όλα, άρα έχει σφαιρική γνώση του τι γίνεται. Αντίθετα, η αρχετυπική Μητέρα ταυτίζεται με τη Γη. Ο Ήλιος την εξουσιάζει. Μερικές φορές υψώνει το ανάστημά της, όπως η Δήμητρα εναντίον του Δία, αλλά αυτό είναι μια περιστασιακή νίκη. Ακόμη ο Ήλιος δίνει ζωή και στη γη αφού είναι αυτός που προσφέρει ζωοδόχο ενέργεια. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που τα κεντρικά μυθικά πρόσωπα αναφέρονται στον Ήλιο. Από αυτόν αποκτούν εξουσία.
Όπως ο Δίας και ο αιγύπτιος θεός Ρα, έτσι και ο Μίθρας. Με το άρμα του πηγαίνει στον Ήλιο για να γίνει και αυτός ένας αρχετυπικός Πατέρας. Στην πρώτη μονοθεϊκή θρησκεία, πριν το χριστιανισμό, παρατηρούμε την παντοδυναμία του Πατέρα.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΟ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ο κεντρικός ήρωας της ινδιάνικης μυθολογίας θα ταξιδέψει στον Ήλιο για να αναγεννηθεί. Μόλις έχει πεθάνει, ο Ήλιος του ξαναδίνει ζωή και δύναμη. Επιστρέφει πλέον δυνατός για να «κανονίσει» αυτούς που απειλούν την κοινωνία του.
Επιστρέφουμε στη γη. Ο Πατέρας ως αρχηγός του κλαν όταν πέθαινε μεταβιβαζόταν η εξουσία του ως εξής: Ο πρωτότοκος γιος έτρωγε από τη σάρκα του και έπαιρνε γυναίκα τη μητέρα του. Έτσι έπαιρνε δύναμη και εξουσία από τον Πατέρα. Αυτή την ομοφαγία θα τη δούμε στην χριστιανική θρησκεία, όπως στις πρωτόγονες κοινωνίες. Είναι το θαύμα, όπως αυτή θέλει να το λέει, την μετάληψης. Τρώμε αίμα και σάρκα. Αυτά που μας προσφέρει ο θεός, όπως καθαρά το αναφέρει το ευαγγέλιο.
Στη χριστιανική μυθολογία ο θεός Πατέρας δεν ονομάζεται. Έχει τον τίτλο του Πατέρα μόνο. Εκτός από αρχέτυπο, λοιπόν, είναι και ένα σημαίνον: Έχει το απροσδιόριστο και το ορισμένο. Είναι ο πατέρας του Χριστού και ο πατέρας όλων των ανθρώπων. Είναι ψηλά στον ουρανό, όπως ο Ήλιος. Ο Χριστός προς στιγμή αμφισβητεί την εξουσία του για να ταυτιστεί αργότερα με αυτόν και να γίνει και αυτός θεός.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο Πατέρας, ως αρχέτυπο είναι στο κέντρο του αξιακού συστήματος όλων των κοινωνιών που η δομή τους πάει να γίνει πατριαρχική. Από αυτόν παίρνει εξουσία όποιος θέλει να κυβερνήσει. Αυτό το βλέπουμε στην Αίγυπτο, στην Αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο κ.α. Ως εξουσία κανονίζει τη διακυβέρνηση της κοινωνίας. Με άλλα λόγια νομοθετεί. Εξουσιάζει τη φύση, τις πρώτες ύλες, τη γη, ακόμα και το ίδιο το σώμα των ανθρώπων. Όπως, για παράδειγμα, ο βασιλιάς στην Αγγλία κανόνιζε ακόμα και το πότε ο άντρας και η γυναίκα, ως σύζυγοι, θα συνευρεθούν ερωτικά.
Η εξουσία του Πατέρα είναι απεριόριστη. Είναι φυσικό να επεκτείνεται στο σώμα του ανθρώπου. Σε επόμενο σημείωμά μας θα δούμε πως ο άντρας, όταν γίνει πατέρας, παίρνει μέρος από αυτή την εξουσία.
*Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι ψυχαναλυτής.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ-ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ
