ΤΑΞΙΔΙΑ
ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ
Σπλάντζια: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Πριν από μερικά χρόνια μας πρωτοέφερε στην Σπλάντζια ο αγαπημένος φίλος λογοτέχνης Λεωνίδας Κακάρογλου. Στο κλασσικό στέκι «Πλάτανος». Για μία ρακή συνοδευόμενη από μία πλειάδα από υπέροχους μεζέδες. Αλλά και μπόλικο χανιώτικο ιστορικό αλατοπίπερο. Όπως μόνο εκείνος ξέρει να διηγείται τόσο γλαφυρά και με ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
Αυτή την φορά βρεθήκαμε με άλλη παρέα. Μετά από όσα μας ανέφερε μας κέντρισε να ψάξουμε τις πηγές μας. Να γράψουμε δύο λόγια για τούτη την ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα συνοικία των Χανίων.
Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ήταν η κατ’εξοχήν τουρκική συνοικία. Εκτείνεται νότια και ανατολικά από τον περιτειχισμένο λόφο του Καστελίου. Στην παλιά πόλη των Χανίων. Εκεί δημιουργήθηκε ο τουρκικός μαχαλάς της πόλης με κεντρική πλατεία αυτή που τώρα έχει μετονομαστεί σε πλατεία 1821.
«Σπλάντζια: στον πλάτανο της Σπλάντζιας
επί τουρκοκρατίας, Έλληνες χριστιανοί απαγχονίστηκαν,
εκτελέστηκαν και βασανίστηκαν.»
Την εποχή εκείνη, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην πλατεία της Σπλάντζιας μετατρέπεται σε κεντρικό τζαμί της πόλης προς τιμήν του Σουλτάνου Ιμπραήμ. Αποτελούσε τμήμα της μονής των Δομηνικανών Μοναχών. Είναι ο μόνος ναός σήμερα στην Ελλάδα που διατηρεί και καμπαναριό και μιναρέ. Στη βορειοδυτική πλευρά της Σπλάντζιας βρίσκεται ο ενετικός ναός του Αγίου Ρόκκου. Μία στρογγυλής κάτοψης ενετική εκκλησία που έμεινε ανεπηρέαστη από την τουρκοκρατία και τις μεταγενέστερες εποχές.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: ΟΙ ΤΙΤΛΟΥΧΟΙ
Στο κέντρο της Σπλάντζιας στέκει ένας τεράστιος πλάτανος. Από κάτω υπήρχε ένα οκτάγωνο αραβικό κιόσκι. Εκεί είχαν δικαίωμα να κάθονται οι τιτλούχοι της πολιτείας. Επιφανείς μπέηδες και αγάδες. Στον πλάτανο της Σπλάντζιας επί τουρκοκρατίας, Έλληνες χριστιανοί απαγχονίστηκαν, εκτελέστηκαν και βασανίστηκαν.
Τις πρώτες μέρες της επανάστασης του 1821, οι Τούρκοι ανησυχώντας για μεταφορά της στην Κρήτη, απαγχόνισαν τον επίσκοπο Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη (19 Μαΐου 1821). Το ίδιο συνέβη και στον ιεροδιάκονο από τη Βέροια Καλλίνικο. Στην πλατεία υπάρχει μια πλάκα στη μνήμη τους.
Ανάμεσα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου και τον πλάτανο στη Σπλάντζια υπάρχει η τουρκική υπόγεια κρήνη. Περιτριγυρισμένη από κάγκελα. Η δεξαμενή είχε τέτοια χωρητικότητα, ώστε να καλύπτει την πόλη των Χανίων για έξι μήνες.
«Σπλάντζια: ο χανιώτης χριστιανός αρθρογράφος
ακολουθεί κάποιο μουσουλμάνο φίλο του
και περιδιαβαίνει μαζί του στη Σπλάντζια.»
Τα τελευταία χρόνια η συνοικία της Σπλάντζιας έχει αναμορφωθεί πλήρως. Από φτωχή περιοχή με σκοτεινά σοκάκια έχει μετατραπεί σε μια από τις πιο δημοφιλείς συνοικίες της πόλης. Άνοιξαν δεκάδες καφέ, μεζεδοπωλεία και εστιατόρια. Η περιοχή κατάφερε να παντρέψει όλους τους πολιτισμούς που πέρασαν από τα Χανιά.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ
Η κοινότητα των μουσουλμάνων Χανιωτών, όπως είναι γνωστό, κατοικούσε στην περιοχή της Σπλάντζιας. Την περίοδο του ραμαζανιού μόλις σκοτείνιαζε γύρω από την ιστορική πλατεία άρχιζε το γλέντι των πιστών. Αυτοί νήστευαν ολόκληρη την ημέρα.
Μερικές ενδιαφέρουσες εικόνες από μια τέτοια βραδιά μας μεταφέρει με την πένα του ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» με τίτλο «Από τας νύκτας του Ραμαζανιού. Γλυκά, τραγούδια και χοροί» στις 19/11/1905. Στο πρωτοσέλιδο άρθρο ο χανιώτης χριστιανός αρθρογράφος ακολουθεί κάποιο μουσουλμάνο φίλο του και περιδιαβαίνει μαζί του στη Σπλάντζια.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου είναι χριστιανικός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο που βρίσκεται στη πλατεία της Σπλάντζιας των Χανίων. Χτίστηκε γύρω στα 1320 ως καθολικό μονής από την αδελφότητα της Μονής του Αγίου Πέτρου των Δομινικανών του Χάνδακα.
Αρχιτεκτονικά ακολουθεί τον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος. Στις ενετικές απεικονίσεις της μονής διακρίνεται ο ναός με το ψηλό κωδωνοστάσιο. Διπλή στοά στη βόρεια πλευρά, από την οποία σήμερα σώζεται μόνο το δυτικό τμήμα. Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Οθωμανούς, το 1645, μετατράπηκε σε τζαμί (Χιουγκάρ Τζαμισί – Τζαμί του Ηγεμόνα). Ανεγέρθηκε στη ΝΔ γωνία εντυπωσιακός μιναρές με δύο εξώστες.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: ΑΓΙΟΣ ΡΟΚΚΟΣ
Από το 1630 που κατασκευάστηκε, ο εικονιζόμενος ναός του Αγίου Ρόκκου βρίσκεται στην βορειοδυτική άκρη της πλατείας της Σπλάντζιας. Στο κέντρο της παλιάς πόλης των Χανίων. Ο Άγιος Ρόκκος πιθανότητα αναγέρθηκε αφού πέρασε η πανώλη που είχε χτυπήσει τα Χανιά. Θεωρείται ότι είναι ο προστάτης άγιος από την επιδημία. Πολύ κοντά στον Άγιο Ρόκκο, στην Σπλάντζια, βρίσκεται και η δομινικανή Μονή του Αγίου Νιοκολάου.
«Σπλάντζια: επί τουρκοκρατίας ο τουρκομαχαλάς
και η πλατεία αυτή ήταν για τους Τούρκους
κάτι αντίστοιχο της πλατείας Συντριβανίου»
Εκείνο που του κάνει εντύπωση είναι τα «εξαιτίας του Ραμαζανίου ιδρυόμενα πρόχειρα μικροζαχαροπλαστεία». Γεμίζουν από πεινασμένους πιστούς.
Ενώ κάποιοι άλλοι προτίμησαν ένα κανονικό ζαχαροπλαστείο: «Μετά μακρόν ευρισκόμεθα προ των ταψιών και των κιοσέδων εντός ζαχαροπλαστείου κουραμπιέδες. Δυο πέντε, καταΐφι, μπακλαβαδάκια, μπουρεκάκια, ασουρέδες. Μουχαλεμπιά, γαλακτομπούρεκα, τσουρέκια, χαλβάς και δέκα άλλα είδη μας προσφέροντο πάμφθηνα. Και ξεύρετε γιατί είναι τόσο φθηνά, μας λέγει ο φίλος μας, διότι οι Οθωμανοί τα τρώγουν όχι ως γλυκίσματα μόνον, αλλ’ ως επίδειπνα. Τρώγουν πολλά, δι’αυτό πρέπει να είναι φθηνά».
Στη Σπλάντζια επί τουρκοκρατίας ο τουρκομαχαλάς και η πλατεία αυτή ήταν για τους Τούρκους κάτι αντίστοιχο της πλατείας Συντριβανίου (στο λιμάνι) για τους Χριστιανούς. Το κέντρο αναφοράς και διεξαγωγής κάθε λογής κοινωνικής ή πολιτικής εκδήλωσης στα Χανιά.
Σήμερα, ο ναός του Αγίου Ρόκκου διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση και είναι επισκέψιμος. Είναι στρογγυλής κάτοψης με τριγωνικό αέτωμα στην πρόσοψη, που είναι και το χαρακτηριστικό του. Κάτω από το γείσο, στη νότια πλευρά, υπάρχει η επιγραφή στα λατινικά: «DEO O(PTIMO).M.(AXIMO) ET D(IVO). ROCCO DICATVM. M.D.CXXX.». Σημαίνει «Στον Άριστο και Μέγιστο Θεό και στον Άγιο Ρόκκο 1630».
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: ΩΣ ΦΥΛΑΚΙΟ
Κατά την διάρκεια της Τουρκικής Κατοχής στα Χανιά, ο Άγιος Ρόκκος χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό φυλάκιο. Πιθανότατα οι Οθωμανοί κατακτητές απέφυγαν να τον καταστρέψουν από τον φόβο του αγίου και των ιδιοτήτων του σχετικά με την πανώλη.
Έως το 1925 ήταν ο κεντρικός σταθμός της χωροφυλακής της πόλης. Από τότε ο ναός του Αγίου Ρόκκου παραμένει ένα από τα σημαντικά Ενετικά Μνημεία των Χανίων.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου μετατράπηκε σε στρατώνα για τους Τούρκους γενίτσαρους. Αλλά και σε μέρος για την καθημερινή τους προσευχή. Ο ναός μετονομάστηκε σε «Χιουγκάρ Τζαμισί» δηλαδή «Τζαμί του Ηγεμόνα». Εδώ φυλασσόταν το ξίφος του τούρκου Δερβίση, που πρώτος μπήκε μέσα στην πόλη. Οι Τούρκοι το θεωρούσαν ιερό και θαυματουργό.
Ο μιναρές που προστέθηκε στο ναό ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους στα Χανιά γιατί έχει δύο κυκλικούς εξώστες στο πάνω μέρος του.
Στην είσοδο του Αγίου Νικολάου μία πλάκα μαρτυρεί την ιστορία του. Η εκκλησία αποτέλεσε ένα αυθεντικό κομμάτι του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου του 13ου αιώνα. Κατά την βενετοκρατία αποτελούσε την πιο σημαντική εκκλησία της πόλης. Ήταν κομψή και μεγάλη σε χωρητικότητα. Με πλατιές καμάρες στο εσωτερικό. Στην τουρκοκρατία ο Σουλτάνος Ιμπραήμ τη μετέτρεψε σε τζαμί.
Σήμερα διασώζονται στο βόρειο τμήμα, οι εξωτερικοί τοίχοι της, δραστικά αναμορφωμένοι. Ο μεγάλος θόλος της είναι χωρισμένος σε μικρά κομμάτια. Τα απομεινάρια του μοναστηριού βρίσκονται στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας. Η μονή είναι ακόμα ορατή. Ο μιναρές του τζαμιού του Ιμπραήμ Πασά βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Χρειάζεται αναπαλαίωση. Σε ένα σεισμό το Μάιο του 1994 ο μιναρές κινδύνεψε να καταρρεύσει.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: ΤΙΤΛΟΙ ΤΕΛΟΥΣ
Μετά το ζαχαροπλαστείο έχει σειρά το καφενείο, στο οποίο είχε στηθεί ένα κρητικό γλέντι: «Από το ζαχαροπλαστείον αυτό μετέβημεν εις έν άλλον κέντρον. Εδώ είναι καφενείον, και χορός κρητικός με λύρα. Όπου χορεύουν σούστα, συρτό και πεντοζάλι οι εκ των επαρχιών νέοι οθωμανοί επιδεικνύοντες την χάριν και την ευκαμψίαν του σώματός των προς τους ασθενικούς ομοθρήσκους χανιώτες.
«Σπλάντζια: μετέτρεψε σε καφενείο
το κατάστημα πώλησης εκκλησιαστικών ειδών του πατέρα του»
Όπως μάθαμε στις 26 Οκτωβρίου, προ διετίας, έπεσαν οι «τίτλοι τέλους» για το καφενείο του «Μπούρμπου». Μετά από 25 χρόνια λειτουργίας στην Πλατεία Σπλάντζιας. Με το βάρος της συγκίνησης των τελευταίων ημερών και με την ελπίδα η επιχείρηση να καταφέρει να λειτουργήσει την άνοιξη σε άλλο χώρο, έφυγε ο Νίκος Μπουρμπάκης.
Ήταν το 1995 όταν ο, νεαρός τότε, Νίκος Μπουρμπάκης μετέτρεψε σε καφενείο το κατάστημα πώλησης εκκλησιαστικών ειδών του πατέρα του, μετά τη συνταξιοδότησή του. «Ήμουνα μόνος μου στην πλατεία δεν υπήρχε τίποτα άλλο, ένα καφενείο κι εμείς» τονίζει. Ενώ «γύρω στο 2000 κάνει την εμφάνισή της η νεολαία, οι φοιτητές και σιγά-σιγά πήρε τα πάνω του. Βέβαια εγώ δούλευα με τους πελάτες που είχα απ’την αρχή. Η πολλή δουλειά όμως άρχισε μετά το 2000. Γιατί τα πράγματα που προσφέραμε ήταν συγκεκριμένα και ιδιαίτερα, παλιά, σπιτικά φαγητά».
Με λειτουργία από νωρίς το πρωί έως αργά το βράδυ και θαμώνες όλων των ηλικιών, το καφενείο την τελευταία εικοσαετία αποτέλεσε αγαπημένο στέκι της πόλης. Με την δική του συνεισφορά στον σημερινό χαρακτήρα της πλατείας.
ΣΠΛΑΤΖΙΑ: Ο ΧΟΡΟΣ
«Το συναίσθημα είναι δύσκολο… όσο να ’ναι. Τελειώνει, όχι μια ζωή αλλά μια ενότητα μεγάλη. Ένας κύκλος. Οι τελευταίες μέρες, όσο να ‘ναι είναι… λυπητερές. Κι ο κόσμος έχει στεναχωρεθεί πολύ. Τι να κάνουμε… Θα κλάψουμε λίγο αλλά θα το συνηθίσουμε.», μας λέει ο κ. Μπουρμπάκης.
Όσο για το μυστικό της επιτυχίας; «Γιατί ήτανε γνήσια τα φαγητά. Απλά πράγματα όπως τρώγανε παλιά. Το φρέσκο, το φρέσκο, έχει διαφορά. Τα υλικά που βάζεις.».
«Διανοήσου ότι παίρνω κάθε σαιζόν 30 κιλά ρίγανη. Βάλε με το μυαλό σου τι θα πει 30 κιλά ρίγανη. Και μου λέγανε τι την κάνεις τόση ρίγανη; Αφού τη βάζω παντού. Κεφτέδες, κιμά, παντσέτες, ντάκο, παντού.» λέει χαρακτηριστικά!
Ο χορός χρησιμεύει και ως μέσον διασκεδάσεως και χωνεύσεως φαίνεται. Ταυτοχρόνως όχι μόνον οι τουρκοκρήτες, αλλά και οι μαύροι και οι Βεγγάζιοι που έχουν γεννηθεί στην Κρήτη αποκλειστικώς κρητικούς χορούς χορεύουν. Και τα δίστιχα τα οποία τραγουδούν συνοδεύοντας τη λύραν. Και αυτά όχι μόνον σε ελληνική γλώσσα. Αλλά είναι εντελώς ερωτικά, τα οποία έχουν χρήση στα γλέντια και στις διασκεδάσεις των Έλληνες, Κρητών.
Τόσο διάσημο είχε γίνει το καφενείο που όπως μας λέει ο κ. Μπουρμπάκης: «Ερχότανε τουρίστες και βαστάγανε ένα χαρτί που γράφει “bourbos square” (πλατεία Μπούμρπου). Έψαχναν να μας βρουν, μιλημένοι από άλλους». Χαρακτηριστικά θυμάται, «Μια φορά είχε έρθει ένα ζευγάρι απ’ τη Βαλένθια και παραγγείλανε μια μερίδα χταπόδι. Και μπαίνει μέσα η γυναίκα και ρωτούσε ποιος έφτιαξε αυτό το χταπόδι. Πώς το ψήνετε; Έφαγαν τέσσερις μερίδες! Της γράψαμε βέβαια εμείς σε ένα χαρτάκι πως το ψήνουμε αλλά… αποκλείεται να το πέτυχε. Είναι και το χέρι της νοικοκυράς βέβαια… Και τα υλικά και τα πάντα».
