ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Ο Γιάννης Φραγκούλης συνομιλεί με τον Στράτο Κερσανίδη
Φίλος αδελφικός είναι ο Στράτος Κερσανίδης. Η πολύ στενή φιλία μας έκανε δύσκολη την κριτική του βιβλίου του, «Τρανσιλβάνια μπλουζ», που έγραψα. Όμως κατάφερα να ήμουν αντικειμενικός. Ήθελε πολύ προσπάθεια για να εξετάσω τις δομές του βιβλίου του, κρατώντας μια απόσταση, αλλά τα κατάφερα. Το βιβλίο με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή, αυτό έκανε πιο εύκολο το όλο εγχείρημα. Μετά την δημοσίευση της κριτικής αποφάσισα να κάνουμε μια συνέντευξη. Ένας κριτικός κρίνει έναν κριτικό και αποφασίζει να τον «ανακρίνει». Ιδού το αποτέλεσμα!
Ποια ήταν η αφορμή για να γράψεις το «Τρανσιλβάνια μπλουζ»;
Στο μυαλό για πολλά χρόνια υπήρχε η έγνοια «να μην ξεχάσω» τα όμορφα χρόνια της φοιτητικής μου ζωής. Που εκτός από όμορφα ήταν και ενδιαφέροντα εξαιτίας της ιδιομορφίας που είχε το γεγονός να σπουδάζει κάποιος σε μια χώρα του ανατολικού μπλοκ που, επιπλέον, η χώρα αυτή ήταν η Ρουμανία του Τσαουσέσκου που όλοι γνωρίζουμε το τραγικό του τέλος και το αιματοβαμμένο τέλος του καθεστώτος.
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Το ξεκίνημα
Η αφορμή δόθηκε το 2017, όταν βρέθηκα στο Κλουζ και συγκεκριμένα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Τρανσυλβανία ως μέλος της κριτικής επιτροπής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου. Τότε, λοιπόν εκμεταλλεύτηκα τις ελεύθερες ώρες που είχα ανάμεσα στις προβολές για να κάνω μια βόλτα σε μέρη που θυμόμουν και που είχα κάθε λογής αναμνήσεις με σκοπό να τα φωτογραφήσω. Βέβαια είχα ξαναπάει στο Κλουζ, από το 1982 που τελείωσα τις σπουδές μου, άλλες τρεις φορές. Αλλά ήταν η πρώτη φορά που βρήκα χρόνο, ωθούμενος ίσως από κάποια αόριστη εσωτερική ανάγκη.
Το πρώτο μέρος που επισκέφθηκα ήταν μια πολυκατοικία της δεκαετίας του 1960-1970 όπου έμενε μια γυναίκα που είχα γνωρίσει. Ήταν η Έτελκα Κέρεκες-Καραγιάννη, Ουγγαρέζα από τη Ρουμανία, χήρα ενός Έλληνα πολιτικού πρόσφυγα, του Νίκου Καραγιάννη, που όπως έμαθα αργότερα ήτα μια πολύ σημαντική μορφή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Φωτογράφησα το σπίτι και το βράδυ έκανα μία ανάρτηση στο φέις μπουκ, με τίτλο «Μια φωτογραφία, μια ιστορία» όπου εξιστορούσα με λίγα λόγια την γνωριμία μου με την Έτελκα και τα όσα ήξερα για το Νίκο Καραγιάννη.
Την επόμενη μέρα διαπίστωσα ότι η ανάρτηση είχε δεχτεί πολλά θετικά σχόλια. Συνέχισα και τις επόμενες μέρες με ανάλογες αναρτήσεις που κι εκείνες έτυχαν θετικής ανταπόκρισης. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα, η καλή μου φίλη και συνάδελφος Έλσα Σπυριδοπούλου, που κάναμε μαζί εκπομπή «στο κόκκινο» μου έβαλε την ιδέα. Μου είπε ότι ήταν πολύ ενδιαφέρουσες οι αναρτήσεις μου και γιατί δεν γράφω κι άλλα που ίσως να αποτελέσουν υλικό για κάποιο βιβλίο.
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Η γοητεία του ταξιδιού
Κάπως έτσι μπήκε ο διάβολος μέσα μου και ξεκίνησα να αναμοχλεύω τις αναμνήσεις μου και να συμπληρώνω πράγματα τα οποία άκουσα αλλά δεν γνώριζα, κάνοντας μεγάλη έρευνα στο διαδίκτυο. Επί πλέον χρειάστηκε να διαβάσω κάμποσα βιβλία, να δω ταινίες, να μιλήσω με ανθρώπους. Κι ύστερα άρχισα να ταξινομώ, να συμπληρώνω τις ψηφίδες του παζλ και να γράφω τις ιστορίες μου. Το αποτέλεσμα ήταν να γραφτεί το βιβλίο και να εκδοθεί χάρις στον Πέτρο Κακολύρη και τις εκδόσεις Εύμαρος που από την πρώτη στιγμή είδε θετικά το υλικό που του έστειλα. Επίσης να πω ότι με βοήθησε και με παρότρυνε ο καθηγητής Απόστολος Πατελάκης, που με τίμησε προλογίζοντας το «Τρανσιλβάνια μπλουζ».
Πως προέκυψε αυτός ο τίτλος «Τρανσιλβάνια μπλουζ»;
Μου αρέσουν τα μπλουζ, με γοητεύει και με συγκινεί ιδιαίτερα ο σπαραγμός που κουβαλούν μαζί με τη νοσταλγία αυτού που ήταν και που δεν είναι πια. Όσο για το Τρανσιλβάνια, νομίζω ότι η λέξη από μόνη της κρύβει τη δύναμη των μύθων και των κρυμμένων μυστικών της περιοχής. Όσο και τη γοητεία του ταξιδιού σε κάποιον τόπο μυστηριακό. Τελικά ο τίτλος αποδείχτηκε, εκ του αποτελέσματος, ιδιαίτερα πετυχημένος.
Το μπλουζ, του τίτλου μας φέρνει στην λύπη, στην νοσταλγία ή σε μια αφήγηση, σαν μια ταινία δρόμου.
Ναι είναι μια ταινία δρόμου. Ένα δραματοπιημένο ντοκιμαντέρ που ταξιδεύει στο χώρο και το χρόνο, ένα ρόουντ μούβι νοσταλγίας και μνήμης όπου η πραγματικότητα συναντά τη μυθοπλασία και δημιουργούν ένα, ενδιαφέρον, θεωρώ, μείγμα.
Μυθιστόρημα και ιστορία, που, μέσα σε όλα αυτά, βρίσκεται ο Στράτος Κερσανίδης;
Ο Στράτος βρίσκεται παντού. Είτε ως άμεσος πρωταγωνιστής, είτε ως κομιστής μνήμης, είτε ως πρωταγωνιστής, είτε ως αφηγητής, είτε ως ερευνητής, είτε ως απλός παρατηρητής.
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Τίποτε εν θερμώ
Υπάρχουν όλα μαζί στο βιβλίο που μοιάζει να είναι πολυπρόσωπο αλλά εν τέλει δεν είναι παρά ο ίδιος άνθρωπος που είτε ξέρει είτε επιχειρεί να μάθει ανασκαλεύοντας το παρελθόν.
Από την Ελλάδα στην Ρουμανία. Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια νοσταλγία για αυτή την εποχή στο «Τρανσιλβάνια μπλουζ»;
Δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει νοσταλγία. Άλλωστε ποιος δε νοσταλγεί τα νεανικά του χρόνια! Όμως νομίζω ότι η απόσταση του χρόνου λειτούργησε σαν ασπίδα προστασίας. Έτσι δεν γράφω τίποτε εν θερμώ, αποφεύγω συνειδητά τις δαιμονολογήσεις και της ωραιοποιήσεις, κρατώ αποστάσεις από τα γεγονότα. Ακόμη και από τα πολύ προσωπικά που κουβαλούν ένα ιδιαίτερο συναισθηματικό βάρος για εμένα τον ίδιο.
Στο βιβλίο, «Τρανσιλβάνια μπλουζ», υπάρχει και πολιτική ανάλυση που, σε ορισμένα σημεία, τολμά να πει κάτι το διαφορετικό, ειδικά για την εκτέλεση του ζεύγους Τσαουσέσκου. Αυτό είναι ένα ρίσκο, νομίζεις;
Το Δεκέμβριο του 1989, όταν κατέρρευσε το καθεστώς, εμφανίστηκαν διάφοροι μετά Χριστόν προφήτες που απλώς επιβεβαίωσαν το αρχαίο ρητό που λέει «δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται». Κανείς δεν βρέθηκε τότε, από τους λαλίστατους υποστηρικτές της δημοκρατίας, να μιλήσει για το έγκλημα της εκτέλεσης του ζεύγους Τσαουσέσκου, μετά από μια στημένη δίκη παρωδία.
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Ένα άλλο ταξίδι
Δεν υποστηρίζω το σταλινικό καθεστώς, γνωρίζω πολύ καλά ότι ο λαός μισούσε τον Τσαουσέσκου, αλλά όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι μέχρι την τελευταία στιγμή τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι χώρες της Ευρώπης διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με το καθεστώς. Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, η δίκη και η εκτέλεση ήταν προαποφασισμένα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αρχηγός της αστυνομίας που διέταξε να πυροβοληθούν οι διαδηλωτές στην Τιμισοάρα, μερικές μέρες μετά πέρασε με το μέρος των «επαναστατών».
Θεσσαλονίκη-Κλουζ, μια διαδρομή και μια επιστροφή, είναι ένα ταξίδι στην Ιστορία και στα συναισθήματα. Ήταν δύσκολο να κρίνεις όλα όσα έγιναν. Ήταν ζητούμενο να είσαι αντικειμενικός;
Η αλήθεια είναι ότι η επιστροφή είναι πάντοτε ένα άλλο ταξίδι, που κουβαλά μαζί του και εμπειρίες που δεν είχα όταν πήγα πρώτη φορά στη Ρουμανία. Είναι επίσης ένα ταξίδι συγκίνησης και συναισθημάτων. Όμως, όπως είπα και πριν, η απόσταση του χρόνου βοηθά στην άμβλυνση των αντιθέσεων και νομίζω ότι δεν είμαι απλώς πιο αντικειμενικός αλλά είμαι αντικειμενικός σκέτα! Βέβαια όλο το βιβλίο διατρέχεται από τις προσωπικές μου πολιτικές απόψεις οι οποίες δεν έχουν αλλάξει κι αυτό όχι μόνον δεν προσπάθησα να το κρύψω αλλά το επεδίωξα κιόλας.
Ήταν εύκολο να κάνεις αυτό το ταξίδι, έναν απολογισμό, κατά κάποια έννοια;
Το ταξίδι ήταν εύκολο γιατί το επιθυμούσα χρόνια να το κάνω. Και ήταν πολύ-πολύ ευχάριστο.
Από το κράτος της δεξιάς, στην Ελλάδα, στον σοσιαλισμό, στην Ρουμανία, τώρα, βλέποντας το παρελθόν, τι θα σκεφτόσουν για την αριστερά;
Από το κράτος της Δεξιάς στον υπαρκτό σοσιαλισμό! Διαλέγεις και παίρνεις! Πάντως πέρα από τα αστειάκια, η Ελλάδα του 1976 ήταν μια ελεύθερη χώρα εν αντιθέσει με τη Ρουμανία που ήταν μια σκληρή, σταλινική δικτατορία. Τώρα για την Αριστερά τι να πω! Έχουμε χάσει τον μπούσουλα.
Τρανσιλβάνια μπλουζ: Η χαρά της δημιουργίας
Βέβαια το φαινόμενο δεν είναι μόνον ελληνικό αλλά πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Το σίγουρο είναι ότι ο καπιταλισμός και ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελούν τη λύση του προβλήματος αλλά είναι το πρόβλημα. Γιατί εκτός από την ασύδοτη κερδοφορία του κεφαλαίου και την ανάγκη αναδιανομής του πλούτου, οι κυρίαρχες τάξεις ευθύνονται για τους πολέμους, την καταστροφή του περιβάλλοντος, την συρρίκνωση της δημοκρατίας. Η απαντήσεις βρίσκονται προς τα αριστερά, αρκεί οι δυνάμεις της Αριστεράς να καταφέρουν να δώσουν πειστικές απαντήσεις και να τολμήσουν να κοιτάξουν λιγάκι πέρα από τον μικρόκοσμό τους. Δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο.
Σήμερα, κάποιες δεκαετίες μετά, θα μπορούσες να κάνεις το ίδιο ταξίδι και με ποιο τρόπο;
Το ταξίδι θέλω να το κάνω όσο πιο συχνά μπορώ. Αλλά τίποτε δεν είναι όπως τότε, όλα έχουν αλλάξει και τα περισσότερα προς το καλύτερο.
Ο κριτικός κινηματογράφου υπάρχει κάπου μέσα στο βιβλίο «Τρανσιλβάνια μπλουζ»;
Δεν ξέρω, αυτό θα το κρίνουν οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες. Ξέρω πάντως ότι η αφήγησή μου έχει μια κινηματογραφική ματιά.
Πιστεύεις ότι αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα μπορεί να γίνει ταινία;
Νομίζω ότι υπάρχουν κάποια κομμάτια, ιδίως τα τρία μυθοπλαστικά, που ίσως θα μπορούσαν να σεναριοποιηθούν και να αποτελέσουν το υλικό μιας ταινίας. Αλλά αυτό δεν είναι δική μου δουλειά, ούτε με απασχολεί προς το παρόν. Περισσότερο με ενδιαφέρει να βρεθεί ένας τρόπος το βιβλίο να μεταφραστεί και να εκδοθεί στα ρουμάνικα.
Μετά από αυτή την έκδοση ετοιμάζεις κάτι ή είναι καιρός για την ανάπαυλα, για να βιώσεις αυτό που έγραψες;
Προς το παρόν απολαμβάνω τη χαρά που μου έδωσε η έκδοση του βιβλίου. Και χαίρομαι ακόμη περισσότερο επειδή διαπιστώνω ότι, τελικά, ενδιαφέρει περισσότερο κόσμο απ’ ότι νόμιζα. Επίσης η κυκλοφορία του αποτέλεσε την αφορμή να γνωριστώ με ανθρώπου οι οποίοι επικοινώνησαν μαζί μου. Πολλοί από αυτούς μου έδωσαν επιπλέον πληροφορίες για γεγονότα και ανθρώπους που αναφέρω. Αυτήν η αλληλεπίδραση είναι ό,τι καλύτερο για μένα. Για κάτι άλλο, υπάρχει μια σκέψη αλλά προς το παρόν δεν με απασχολεί. Ακόμη τρέχω επάνω στις νότες του «Τρανσιλβάνια μπλουζ.
Η συνέντευξη της Λαμπρινής Μποβιάτσου
Η συνέντευξη της Γεωργίας Βέττα
Η συνέντευξη του Αχιλλέα Ψαλτόπουλου
Διαβάστε τις κριτικές κινηματογράφου του Στράτου Κερσανίδη
Οι κριτικές κινηματογράφου του Στράτου Κερσανίδη στο σάιτ της ΠΕΚΚ
